ანოტაცია. სტატია მოიცავს მცირე და საშუალო მეწარმეთა მხარდაჭერის მექანიზმებს საქართველოში საერთაშორისო ფონდებისა და ადგილობრივი საბანკო სექტორის მიერ. ინვესტიციების სასარგებლო მხარეებს, რეგიონების თანმიმდევრულ განვითარებას და ამ ჭრილში გადა­დგმულ მნიშვნელოვან ნაბიჯებს, ასევე ეკონომიკური გაძლიერებისთვისა და გარემოს დაცვისთვის  ბიზნესის მხრიდან განხორციელებულ ცვლილებებს, მათ შეფასებას და როლს ქვეყნის განვითარებაში.

საკვანძო სიტყვები: მცირე და საშუალო მეწარმეთა განვითარება, ქართული სტარტაპი, ქართული ბიზნესი, საერთაშორისო ფონდები, ადგილობრივი საბანკო სექტორი. 

შესავალი

საქართველო, როგორც ხიდი ევროპასა და აზიას შორის, ოდითგანვე იპყრობდა უცხოელთა ყურადღებას. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდგომ საერთაშორისო ინვესტორების დაინტერესება გაიზარდა,  ევროკავშირთან სამეზობლო პოლიტიკისა და შემდგომ უკვე აღმოსავლეთ პარტნიორობის გაღრმავების პროპორციულად გაიზარდა ინვესტიციების შემოდინება. ახალი ბაზრების ათვისების შესაძლებლობები ბიზნესმენებს უბიძგებთ მეტი ინოვაციური პროექტის განხორციელებისაკენ. ამასთანავე აღსანიშნავია, რომ მსოფლიო ბანკის მონაცემებით, საქართველო გლობალურად მე-7 ადგილზეა ბიზნესის კეთების სიმარტივით, რაც ხელსაყრელ საინვესტიციო კლიმატს სთავაზობს როგორც უცხოელ, ასევე ადგილობრივ ინვესტორებს. ამან ხელი შეუწყო საერთაშორისო ფონდების შემოსვლას ქვეყანაში, განსაკუთრებული აქცენტი კეთდება მცირე და საშუალო საწარმოების (SMEs) და სტარტაპების მხარდაჭერაზე.

ერთ-ერთი ასეთი ფონდია ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკი (EBRD), რომელმაც 1992 წლიდან 3,4 მილიარდ ევროზე მეტი ინვესტიცია (პირდაპირი დაკრედიტება, კაპიტალის ინვესტიციები და ტექნიკური დახმარება) განა­ხორციელა საქართველოში. ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების საერთაშორისო ბანკი (EBRD) არის საერთაშორისო ფინანსური ინსტიტუტი, რომელიც მხარს უჭერს მდგრად ეკონომიკურ განვითარებას და სიღარიბის შემცირებას მის წევრ ქვეყნებში.  EBRD-ის მცირე ბიზნესის მხარდაჭერის პროგრამა, მაგალითად, უზრუნველყოფს მცირე და საშუალო ბიზნესის დაფინანსებას და საკონსულტაციო მომსახურებას, რათა დაეხმაროს მათ ბიზნესის განვითარებასა და გაფართოებაში. ერთ-ერთი სფერო, რომელშიც EBRD იყო განსაკუთრებით აქტიური, არის ქალთა მეწარმეობის ხელშეწყობა. ბოლო წლებში EBRD-მა წამოიწყო რამდენიმე მხარდაჭერის პროგრამა, რომელიც მიზნად ისახავს ქალთა მონაწილეობის გაზრდას მეწარმეობაში და მათთვის საჭირო რესურსებითა და მხარდაჭერით უზრუნველყოფას.

EBRD-ის მხარდაჭერის პროგრამები მეწარმე ქალებისთვის წარმოადგენს რამდენიმე შესაძლებლობისკენ გზის გახსნას. უპირველეს ყოვლისა, ისინი უზრუნველყოფს ქალე­ბის ხელმისაწვდომობას დაფინანსებაზე და ბიზნესის მხარდაჭერაზე, რაც განსაკუთრებით მომგებიანი იქნება მათთვის, ვისაც შეიძლება ჰქონდეს ბარიერები დაფინანსების ტრადიციულ წყაროებზე, როგორიცაა ბანკები. მაგალითად, EBRD-ის „ქალები ბიზნესში“ პროგრამა უზრუნველყოფს საკრედიტო ხაზებს, ადგილობრივ ბან­კებს სპეციალურად ქალების მიერ მართული მცირე და საშუალო საწარმოების (SMEs) დაკრედიტებისთვის, ასევე ბიზნესსაკონსულტაციო მომსახურებას მცირე და საშუალო ბიზნესის ზრდისა  და გაფართოებისთვის.

პროგრამები უზრუნველყოფს ქსელისა და ცოდნის გაზიარების შესაძლებლობებს, რაც შეიძლება განსაკუთრებით ღირებული იყოს მეწარმე ქალებისთვის, რომლებსაც შესაძლოა არ ჰქონდეთ წვდომა დამკვიდრებულ ბიზნესქსელებზე. მაგალითად, EBRD-ის Women in Business პროგრამა აწყობს ქსელურ ღონისძიებებს, ვორქშოფებსა და მენტორულ პროგრამებს, რათა დააკავშიროს მეწარმე ქალები ერთმანეთთან, პოტენციურ ინვესტორებთან და ბიზნესპარტნიორებთან.

პროგრამები ხელს უწყობს გენდერულ თანასწორობას და ქალთა გაძლიერებას, რასაც შეიძლება ჰქონდეს დადებითი სოციალური და ეკონომიკური სარგებელი. კვლევამ აჩვენა, რომ როდესაც ქალებს აქვთ თანაბარი წვდომა განათლებაზე, რესურსებსა და შესაძლებლობებზე, ისინი უფრო მეტად მიიღებენ მონაწილეობას ქვეყნის ეკონომიკურ განვითარებაში, მეტ წვლილს შეიტანენ ეკონომიკურ ზრდაში და გააუმჯობესებენ ოჯახისა და ადგილობრივი თემის კეთილდღეობას.

არსებობს რიგი გამოწვევებიც, რომლებიც წარმოიქმნება მეწარმე ქალთა მხარ­დაჭერისას. პირველ რიგში, საჭიროა კულტურული და სოციალური ნორმების გათვალისწინება, რამაც შეიძლება შეზღუდოს ქალთა მონაწილეობა მეწარმეობაში. ზოგიერთ საზოგადოებაში ქალებისაგან მოელიან, რომ მათთვის ცალსახა პრიორიტეტი  ოჯახური პასუხისმგებლობა უნდა იყოს, რამაც შეიძლება გაართულოს მათთვის საჭირო დროისა და რესურსების დახარჯვა ბიზნესში. გარდა ამისა, შეიძლება არსებობდეს მიკერძოება და სტერეოტიპები, მათი არასერიოზულად აღქმა მეწარმეებად, რომლებიც ართულებს ქალების დაფინანსებაზე ხელმისაწვდომობას. საჭიროა გადაიჭრას სტრუქტურული ბარიერები, რამაც შეიძლება გააუმჯობესოს ქალთა მონაწილეობა ეკონომიკაში, განათლებაში, სამართლებრივ და მარეგულირებელ. ასევე სხვა დამხმარე სერვისებში.

EBRD-ის მხარდაჭერის პროგრამები წარმოადგენს მნიშვნელოვან შესაძლებლობას მეწარმეობაში ქალების მონაწილეობის გაზრდისა და მდგრადი ეკონომიკური განვითარების ხელშეწყობისთვის. თუმცა ასევე არსებობს ახალი გამოწვევები, რომლებიც წარმოიქმნება მეწარმე ქალთა მხარდაჭერისას, მათ შორის კულტურული და სოციალური ნორმები, სტრუქტურული ბარიერები და მდგრადი, გრძელვადიანი ზემოქმედების საჭიროება. ამ გამოწვევებთან გამკლავება საკვანძო საკითხია, რათა მხარდაჭერის პროგრამები ეფექტიანი იყოს და ხელი შეუწყოს გენდერულ თანასწორობასა და ქალთა გაძლიერებას.

აღსანიშნავია, რომ მსოფლიო ბანკის ჯგუფის წევრმა, საერთაშორისო საფინანსო კორპორაციამ (IFC) 1995 წლიდან არაერთი პროექტი დააფინანსა საქართველოში, ჯამში განხორციელდა 1 მილიარდ დოლარზე მეტი ინვესტიცია. IFC ორიენტირებულია კერძო სექტორის, მათ შორის მცირე და საშუალო ბიზნესის განვითარების მხარდაჭერაზე. ინვესტიციები განხორციელდა ფინანსურ სექტორში, ენერგეტიკაში, ინფრასტრუქტურასა და აგრობიზნესში, ასევე საკონსულტაციო მომსახურების სფეროში, მცირე და საშუალო ბიზნესში, რამაც მნიშვნელოვნად გაუმჯობესა მათი ფინანსური მდგომარეობა.

გარდა ამ საერთაშორისო ფონდებისა, საქართველოში ასევე გაჩნდა ადგილობრივი სარისკო კაპიტალის (VC) ფირმები, რომლებიც ფოკუსირებულია ადრეული ეტაპის სტარტაპებისა და მცირე და საშუალო ბიზნესის მხარდაჭერაზე. ერთ-ერთი ასეთი ფირმაა საქართველოს ვენჩურული კაპიტალის ასოციაცია (GVCA), მან ინვესტიცია მოახდინა რამდენიმე ქართულ სტარტაპში, მათ შორის მობილური გადახდების პლატფორმაში – PayBox.

საერთაშორისო ფონდების შემოსვლამ და ადგილობრივი VC ფირმების გაჩენამ საქართველოში დადებითი გავლენა იქონია ქვეყნის მცირე და საშუალო ბიზნესის სექტორზე. აღმოჩენილი ფინანსური და ტექნიკური მხარდაჭერა გადამწყვეტი გახდა მცირე და საშუალო ბიზნესისთვის, რადგან მათთვის ნაკლებად ხელმისაწვდომი ადგილობივი საბანკო სექტორიდან შეღავათიანი სესხის მიღება გახდა პოზიტიური ცვლილების მატარებელი. გარდა ამისა, ამ ფონდების არსებობამ ხელი შეუწყო საქართველოში უფრო ხელსაყრელი საინვესტიციო კლიმატის შექმნას, შემდგომ –  ინვესტიციების მოზიდვის, ეკონომიკური ზრდისა და სამუშაო ადგილების შექმნისთვის. თუმცა ასევე არის გამოწვევები, რომლებიც დაკავშირებულია საერთაშორისო ფონდების შემოსვლასთან მცირე და საშუალო ბიზნესის სექტორში. ერთ-ერთი გამოწვევაა საქართველოს ბიზნესგარემოს ზოგიერთ სფეროში გამჭვირვალობისა და ანგარიშვალდებულების გაუმჯობესება. ამან შეიძლება გაართულოს საერთაშორისო ფონდებისთვის საინვესტიციო შესაძლებლობების იდენტიფიცირება. შეიძლება გაზარდოს კორუფციისა და თაღლითობის რისკიც. გარდა ამისა, გასათვა­ლისწინებელია ინვესტიციების ასიმეტრიული კონცენტრაცია  გარკვეულ სექტორებში, როგორიცაა უძრავი ქონება და ტურიზმი,  ეს სფეროები არაა პრიორიტეტული მდგრადი ეკონომიკური განვითარების თვალსაზრისით, არ უზრუნველყოფს ისეთ გრძელვადიან ეკონომიკურ სარგებელს, როგორიცაა წარმოება და ინოვაციური ტექნოლოგიების დანერგვა.

საერთაშორისო ფონდების შემოსვლამ და ადგილობრივი VC ფირმების გაჩენამ საქართველოში დადებითი გავლენა მოახდინა ქვეყნის მცირე და საშუალო ბიზნესის სექტორზე, რაც უზრუნველყოფს საჭირო დაფინანსების მოძიებას და ბიზნესის მხარდაჭერას მცირე და საშუალო ბიზნესის ზრდისა და გაფართოებისთვის. არსებობს ამ ინვესტიციებთან დაკავშირებული გამოწვევებიც, მათ შორის გამჭვირვალობისა და ანგარიშვალდებულების საკითხები. ამ გამოწვევების მოგვარება საკვანძო საკითხი იქნება საქართველოს მცირე და საშუალო ბიზნესის სექტორის გრძელვადიანი მდგრადი განვითარებისთვის, მისი მუდმივი ზრდისა და წარმატების უზრუნველყოფისთვის.

მიკრო, მცირე და საშუალო საწარმოები (MSME) განიხილება, როგორც საქართველოს ეკონომიკის ხერხემალი, რომლებიც შეადგენენ დასაქმებისა და მშპ-ის ე.წ სამამულო პროდუქტის მნიშვნელოვან ნაწილს. მიუხედავად მათი მნიშვნელობისა, MSME-ები საქართველოში ხშირად აწყდებიან მნიშვნელოვან გამოწვევებს ფინანსებზე  წვდომის კუთხით, რადგან ისინი აღიქმებიან უფრო სარისკოებად, ვიდრე მსხვილი და ჩამოყალიბებული ბიზნესი.

ბოლო ორი ათწლეულის განმავლობაში საქართველოში საბანკო სექტორმა გაატარა რამდენიმე ღონისძიება მცირე და საშუალო ბიზნესის მხარდასაჭერად. ერთ-ერთი და ყველაზე მნიშვნელოვანი ღონისძიება იყო საკრედიტო ხაზების შექმნა სპეციალურად MSME-ებისთვის. ეს საკრედიტო ხაზები ხელმისაწვდომი გახდა ადგი­ლობრივი ბანკებისა და ისეთი საერთაშორისო ფინანსური ინსტიტუტების მეშვეობით, როგორებიცაა ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკი (EBRD) და საერთაშორისო საფინანსო კორპორაცია (IFC).

საკრედიტო ხაზების გარდა, საქართველოში ადგილობრივმა ბანკებმა ასევე დააარსეს მიკროსაფინანსო ინსტიტუტები, რომლებიც უზრუნველყოფენ შეზღუდული გირაოს ან საკრედიტო ისტორიის მქონე MSME-ებისთვის სესხებს. ამ მიკროსაფინანსო ინსტიტუტებს მხარს უჭერენ საერთაშორისო ორგანიზაციები, როგორებიცაა ამერიკის შეერთებული შტატების საერთაშორისო განვითარების სააგენტო (USAID) და გერმანიის საერთაშორისო თანამშრომლობის სააგენტო (GIZ).

გარდა ამისა, საქართველოს მთავრობამ განახორციელა რამდენიმე ინიციატივა მცირე და საშუალო ბიზნესის მხარდასაჭერად, მათ შორის საკრედიტო გარანტიის სქემის შესაქმნელად, რომელიც უზრუნველყოფდა მცირე და საშუალო ბიზნესისთვის სესხებს გირაოს გარეშე. მთავრობამ ასევე შემოიღო საგადასახადო შეღავათები და სხვა პოლიტიკა ამ სექტორის ბიზნესის ზრდისა და განვითარების წახალისების მიზნით.

MSME-ები საქართველოში კვლავაც აწყდებიან მთელ რიგ გამოწვევებს ფინანსური რესურსების მიღების კუთხით. ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი გამოწვევაა ბანკების მიერ დაწესებული მაღალი საპროცენტო განაკვეთები. საქართველოში საპროცენტო განაკვეთები ერთ-ერთი ყველაზე მაღალია რეგიონში, რაც ასახავს MSME-ების დაკრედიტების მიმართ არსებულ რისკს. სესხის აღების ეს მაღალი ღირებულება  მნიშვნელოვანი ბარიერია MSME-ებისთვის, განსაკუთრებით მათთვის, რომლებიც საფუძველს უყრიან მცირე ან საშუალო ბიზნესს და  აქვთ შეზღუდული ფულადი სახსრები.

კიდევ ერთი გამოწვევაა სესხის უზრუნველყოფის მოთხოვნა. ბანკები საქართველოში, როგორც წესი, სესხების უზრუნველსაყოფად ითხოვენ გირაოს, როგორიცაა ქონება ან სხვა აქტივები. ეს შეიძლება რთული იყოს MSME-ებისთვის, რომლებსაც შესაძლოა არ ჰქონდეთ საკმარისი აქტივები უზრუნველყოფის სახით. რისკის დაზღვევა კიდევ ერთი გამოწვევაა MSME-ებისთვის. ბანკები ხშირად ითხოვენ დაზღვევას დეფოლტის რისკის ან სხვა ფაქტების დასაფარად, რამაც შეიძლება გავლენა მოახდინოს სესხის დაფარვაზე. თუმცა MSME-ებს შეიძლება გაუჭირდეთ ამ დაზღვევის მოპოვება, რადგან ეს შეიძლება იყოს ძვირი და შეიძლება მოითხოვდეს საკრედიტო ისტორიას ან სხვა დოკუმენტაციას, რომელიც შეიძლება არ გააჩნდეს MSME-ებს.

მიუხედავად ამ გამოწვევებისა, საბანკო სექტორისა და მთავრობის მიერ საქართველოში გატარებულმა ზომებმა მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა MSME-ების ზრდასა და განვითარებაზე ბოლო 20 წლის განმავლობაში. საკრედიტო ხაზებისა და მიკროსაფინანსო ინსტიტუტების ჩამოყალიბებამ მცირე და საშუალო ბიზნესის წარმომადგენლებს ფინანსურ რესურსებზე ხელმისაწვდომობა გაუზარდა და საკუთარი პროექტების განხორციელების შესაძლებლობა მისცა.

მთავრობის ინიციატივები, როგორიცაა საგადასახადო შეღავათები, წარმატებული იყო MSME-ების მხარდაჭერისთვის. საგადასახადო შეღავათებმა, ევროკავშირთან აღმოსავლეთ პარტნიორობის ფარგლებში გათვალისწინებულმა ესტონურმა საგადასახადო მოდელმა, ორმაგი დაბეგვრის მოხსნამ, საგადასახადო სისტემის ლიბერალიზაციის სხვა ღონისძიებებმა ხელი შეუწყო MSME-ების ზრდას და განვითარებას, რაც დადებითად აისახა ქვეყანაზე.

მეწარმე ქალთა მხარდაჭერის პროგრამები უნდა იყოს მდგრადი და ჰქონდეს გრძელვადიანი გავლენა. მიუხედავად იმისა, რომ დაფინანსებისა და ბიზნესის ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა მნიშვნელოვანია, არანაკლებია მეწარმეობაში გენდერული უთანასწორობის ძირეული მიზეზების აღმოფხვრა და ქალების წარმატებული სტარტაპგარემოს წახალისება.

 მეწარმე ქალებისთვის EBRD-ის მხარდაჭერის პროგრამები წარმოადგენს მნიშვნე­ლოვან შესაძლებლობებს მეწარმეობაში ქალების მონაწილეობით ეკონომიკური ზრდისა და განვითარების ხელშეწყობისთვის. თუმცა  არსებობს ახალი გამოწვევები, რომლებიც წარმოიქმნება მეწარმე ქალთა მხარდაჭერისას, მათ შორის კულტურული და სოციალური ნორმები, სტრუქტურული ბარიერები და მდგრადი, გრძელვადიანი ზემოქმედების საჭიროებები. ამ გამოწვევების მოგვარება საკვანძო იქნება იმისთვის, რომ მათი მხარდაჭერის პროგრამები ეფექტიანი იყოს და ხელი შეუწყოს გენდერულ თანასწორობასა და ქალთა გაძლიერებას.

სოფლის განვითარება ახალგაზრდული მეწარმეობის მეშვეობით სულ უფრო მნიშვნელოვანი თემა გახდა ბოლო წლებში, რადგან მთავრობები და განვითარების ორგანიზაციები აღიარებენ ახალგაზრდების პოტენციალს, ხელი შეუწყონ ეკონომიკურ ზრდასა და განვითარებას სოფლად. საქართველოში არასამთავრობო ორგანიზაცია Mercy Corps-ი იყო რეგიონებში ახალგაზრდული მეწარმეობის მხარდამჭერი, რაც გამოიხატა ლიბერთი ბანკის მეშვეობით ახალგაზრდა მეწარმეების ფინანსური თანა­დგომით. საქართველოს რეგიონებში ახალგაზრდული მეწარმეობის განვითარების ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევაა ფინანსებზე ხელმისაწვდომობის ნაკლებობა, რაც გადამწყვეტია ბიზნესის განვითარებისთვის. ახალგაზრდა მეწარმეებს სოფლად შეიძლება არ ჰქონდეთ წვდომა იმ ფინანსურ რესურსებზე, რომლებიც მათ სჭირდებათ ბიზნესის დასაწყებად. კიდევ ერთი გამოწვევა არის ინფრასტრუქტურისა და დამხმარე სერვისების ნაკლებობა სოფლად, როგორიცაა ტრანსპორტი, ელექტროენერგია და ინტერნეტი, მარკეტინგის მხარდაჭერა, ბიზნესდაგეგმვა და მენტორობის შესაძ­ლებლობები, რამაც შეიძლება შეზღუდოს სოფლის ბიზნესის ზრდის პოტენციალი და გაართულოს ოპერირება.

Mercy Corps-ის ერთ-ერთი მთავარი ინიციატივა ამ სფეროში იყო ახალგაზრდული მეწარმეობის მხარდაჭერის პროგრამა, ეს პროგრამა ახალგაზრდა მეწარმეებს აძლევს ხელმისაწვდომობას დაფინანსებაზე, მენტორობასა და ბიზნესის განვითარების სერვისებზე, რათა დაეხმაროს მათ  ბიზნესის წამოწყებასა და განვითარებაში. პროგრამის მეშვეობით Mercy Corps-მა შეძლო დახმარებოდა ასობით ახალგაზრდა მეწარმეს სოფლად ბიზნესის დასაწყებად ან გასაფართოებლად, მათ მიაწოდა წარმატებისთვის საჭირო ინსტრუმენტები და ახალ რესურსებზე გაუხსნა წვდომა.

გარდა Mercy Corps-ის მიერ გაწეული მხარდაჭერისა, ლიბერთი ბანკმა ასევე მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა საქართველოში სოფლად ახალგაზრდული მეწარმეობის ხელშეწყობაში. სასესხო სპეციალური პროგრამების მეშვეობით მან შეძლო ასობით ახალგაზრდა მეწარმის დახმარება და დაფინანსებაზე ხელმისაწვდომობის პარალელურად ბიზნესის გასავითარებლად თანადაფინანსების თანხის  გაცემა ბენეფიციარებზე.

ფონდების მიერ ინვესტიციების განხორციელება ბენეფიციარებთან ურთიერთობისას არ არის მარტივი პროცესი. ხშირ შემთხვევაში, სახსრები ეყრდნობა ბანკებს, როგორც ბენეფიციარებზე თანხის გადარიცხვისთვის არსებულ შუამავალს, თუმცა მაღალი საპროცენტო განაკვეთების გამო, ეს მიდგომა შეიძლება ყოველთვის არ იყოს მისაღები, განსაკუთრებით მიკრო და საშუალო ზომის მეწარმეებისთვის, რომლებიც ეძებენ დაფინანსებას თავიანთი საინვესტიციო გეგმების განსახორციელებლად. შედეგად იზრდება პოტენციური მეწარმეების პროაქტიული ჩართულობის საჭიროება საინვესტიციო პროექტებში მათი დამოკიდებულების შემცირების მიზნით სესხის მიმწოდებელ ცალკეულ ინსტიტუტზე ან ორგანიზაციაზე, როგორიცაა მიკროსაფინანსო კომპანიები.

ფონდების მიერ ინვესტიციების განხორციელებასთან დაკავშირებული ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევა ბანკების მიერ დაწესებული მაღალი საპროცენტო განაკვეთებია, რამაც შეიძლება გაურთულოს ბენეფიციარებს საინვესტიციო გეგმების განსა­ხორციელებლად საჭირო დაფინანსებაზე წვდომა. საინვესტიციო პროექტებში პოტენციური მეწარმეების პროაქტიული ჩართულობის ნაკლებობა კიდევ ერთი გამოწვევაა. ამ მიდგომამ შეიძლება შეზღუდოს ინვესტიციების პოტენციური გავლენა, რადგან ის შეიძლება არ ასახავდეს ადგილობრივი საზოგადოების საჭიროებებს ან პრიორიტეტებს. მიუხედავად ამ გამოწვევებისა, საინვესტიციო პროექტებში პოტენციური მეწარმეების პროაქტიული ჩართვის რამდენიმე შესაძლებლობა არსებობს. ბენეფიციარებთან უშუალო ჩართვით ფონდებს შეუძლიათ უკეთ გაიგონ მათი საჭიროებები და პრიორიტეტები და მოამზადონ საინვესტიციო გეგმები ამ საჭიროებების დასაკმაყოფილებლად. ამ მიდგომამ ასევე შეიძლება ხელი შეუწყოს ბენეფიციარებსა და ინვესტორებს შორის ნდობის ჩამოყალიბებას უფრო თანამშრომლობითი და მდგრადი ურთიერთობის შექმნით. ასეთი ინიციატივის ერთ-ერთი მაგალითია ევროპის განვითარების ფონდი (EDF) საქართველოში, რომელიც შეიქმნა ქვეყანაში მიკრო და მცირე მეწარმეობის მხარდასაჭერად. EDF უზრუნველყოფს მეწარმეებს დაფინანსების და ბიზნესის განვითარების სერვისებს, რათა დაეხმაროს მათ წარმატებული ბიზნესის წამოწყებასა და განვითარებაში.

მიუხედავად იმისა, რომ პოტენციური მეწარმეების პროაქტიული ჩართვა საინვესტიციო პროექტებში მნიშვნელოვანია, მიკროსაფინანსო კომპანიები კვლავ მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ მიკრო და საშუალო ზომის საწარმოების დაფი­ნანსებაში. ეს კომპანიები ხშირად სპეციალიზებული არიან სესხების გაცემაში მეწარმეებისთვის, რომლებსაც შესაძლოა არ ჰქონდეთ წვდომა ტრადიციულ საბანკო სერვისებზე და შეუძლიათ უზრუნველყონ სოფლის განვითარებისა და მეწარმეობის დაფინანსების მნიშვნელოვანი წყარო. თუმცა ამ მიდგომასთან დაკავშირებული გამოწვევებიც ფართოა – მიკროსაფინანსო კომპანიები ხშირად ახდენენ მაღალ საპროცენტო განაკვეთში მეწარმეებისთვის გირაოს ან საკრედიტო ისტორიის გარეშე  დაკრედიტებასთან დაკავშირებული რისკის კომპენსირებას.

ფონდების მიერ ინვესტიციების განხორციელება ბენეფიციარებთან ურთიერთობისას შეიძლება იყოს რთული პროცესი, მთელი რიგი გამოწვევებითა და შესაძლებლობებით. მიუხედავად იმისა, რომ ბანკები და მიკროსაფინანსო კომპანიები მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ მიკრო და საშუალო მეწარმეების დაფინანსებაში, ასევე იზრდება პოტენციური მეწარმეების პროაქტიული ჩართულობის საჭიროება საინვესტიციო პროექტებში. ბენეფიციარებთან უშუალო ჩართვით და მათ მოთხოვნილებებზე მორგებით საინვესტიციო გეგმების განხორციელება ხელს შეუწყობს უფრო თანამშრომლობითი და მდგრადი მიდგომის შექმნას სოფლის განვითარებისა და მეწარმეობის მხარდაჭერით.

საქართველოს ბანკი (BOG) და თიბისი ბანკი (TBC) აქტიურად არიან ჩართული მიკრო და საშუალო მეწარმეების დაფინანსებაში. ორივე ბანკი გვთავაზობს სხვადასხვა სასესხო პროდუქტს სხვადასხვა საპროცენტო განაკვეთით, დაფარვის მორგებული პირობით, რათა დააკმაყოფილოს მეწარმეების მოთხოვნილებები, თუმცა ბანკების მიერ დაწესებულმა მაღალმა საპროცენტო განაკვეთებმა შეიძლება მაინც გაურთულოს ზოგიერთ მეწარმეს დაფინანსებაზე წვდომა. ამიტომ პოტენციური მეწარმეების პროაქტიული ჩართვა საინვესტიციო პროექტებში შეიძლება იყოს ეფექტიანი გზა მათი დამოკიდებულების შესამცირებლად ერთ ინსტიტუტზე ან ორგანიზაციაზე, რომელიც უზრუნველყოფს სესხის გაცემას [ინტერნეტ წყარო 1.].

ბოლო დროს სულ უფრო მნიშვნელოვანი ხდება, რომ მიკროსაფინანსო კომპანიების მიერ დაწესებული საპროცენტო განაკვეთები რაციონალური და რელევანტური იყოს მეწარმეებისთვის, რათა მათ აქტიურად შეძლონ მსგავს ფინანსურ ინსტიტუტებთან თანამშრომლობა.

თიბისი ბანკი არის ერთ-ერთი უმსხვილესი კომერციული ბანკი საქართველოში, რომელიც თავის მომხმარებელს სთავაზობს ფინანსური მომსახურების ფართო სპექტრს. ნებისმიერი სხვა კომერციული ბანკის მსგავსად, თიბისი ბანკის მომგებიანობა მჭიდროდ არის დაკავშირებული საქართველოს ეკონომიკის ეფექტურობასთან, საბანკო ინდუსტრიის საერთო ეფექტიანობასთან და ბანკის ფინანსური მართვის სტრატეგიებთან.

საბანკო ინდუსტრია საქართველოში ზოგადად მომგებიანია ბოლო წლებში, ბევრი კომერციული ბანკი აფიქსირებს მაღალ ფინანსურ მაჩვენებელს, თუმცა ინდუსტრიის წინაშე დგას რამდენიმე გამოწვევა, როგორიცაა მაღალი საპროცენტო განაკვეთები, პოლიტიკური არასტაბილურობა და შედარებით მცირე ბაზრის ზომა. საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა გადადგა ნაბიჯები ამ საკითხების გადასაჭრელად, კერძოდ, შეამცირა საორიენტაციო საპროცენტო განაკვეთი საკრედიტო საქმიანობის სტიმულირებისთვის და გააუმჯობესა მარეგულირებელი ჩარჩო მეტი უცხოური ინვეს­ტიციების მოსაზიდად.

საქართველოს ბანკი არის უმსხვილესი კომერციული ბანკი საქართველოში, რომელიც უზრუნველყოფს თავის კლიენტებს ფინანსური მომსახურების ფართო სპექტრით.

ბევრი მსხვილი დონორი ორგანიზაცია დღესდღეობით აქტიურად უჭერს  მხარს მეწარმეობის განვითარებას ქვეყანაში ქართულ ბიზნესკომპანიებთან თანამშრომ­ლობით. ამის თვალსაჩინო მაგალითია USAID YES-Georgia პროგრამა, რომელსაც USAID  ახორციელებს მიკროსაფინანსო ორგანიზაცია “კრისტალთან” თანამშრომ­ლობით. პროგრამა 2015 წლიდან ხორციელდება და მოიცვა 5000-მდე ახალგაზრდა და ქალი მეწარმე, დააფინანსა 100-ზე მეტი ახალგაზრდა, მეწარმის ახალი ბიზნესწამო­წყება თუ არსებული ბიზნესსაქმიანობები; ტრენინგისა და მენტორობის სრული კურსი ჩაუტარდა ასობით მეწარმეს და მიღებული ცოდნის საფუძველზე გაუმჯობესდა ფინანსებზე წვდომაც.

შეუძლებელია არ აღვნიშნოთ ა(ა)იპ CENN – კავკასიის გარემოსდაცვითი ორგანიზაციების ქსელის მიერ მხარდაჭერილი პროექტები კავკასიაში, განსაკუთრებით კი ევროკავშირის მხარდაჭერილი პროექტი EU4Youth „საზღვრისპირა რეგიონებში სოციალური მეწარმეობის ეკოსისტემის განვითარება (SEED) მწვანე ზრდისთვის“, რომელსაც ახორციელებდა CENN, პარტნიორ ორგანიზაციებთან – კახეთის რეგიონური განვითარების ფონდთან KRDF (საქართველო) და არასამთავრობო ორგანიზაცია Green Lane (სომხეთი) ერთად.

კავკასიის სოციალური ინოვაციების კონკურსი პირველი საგრანტო კონკურსი გახლდათ, რომელიც სამხრეთ კავკასიაში, კერძოდ კი, საქართველოსა და სომხეთში, სოციალური და მწვანე მეწარმეობის ეკოსისტემის განვითარების მიზნით განხორციელდა.

კონკურსი 2020 წელს დაიწყო და  2021 წლის მდგომარეობით საქართველოსა და სომხეთში 27 ახალი სოციალური და მწვანე საწარმო დაფინანსდა (საქართველოში – 13, სომხეთში – 14).

მოცემული 27 სოციალური საწარმო საქართველოში გორის, ნინოწმინდისა და ახმეტის მუნიციპალიტეტებში, ხოლო სომხეთში – ლორის, შირაქისა და ტავუშის რეგიონებში დაფუძნდა და ისინი, თავიანთი სოციალური მისიის განხორციელებით, ადგილობრივი ახალგაზრდების განვითარების, დასაქმებისა და გარემოში სასიკეთო ცვლილებების კუთხით მუშაობენ. არაჩვეულებრივი პროგრამები და აქტივობები, რომლებიც განხორციელდა ამ პროგრამის ფარგლებში, საფუძველი აღმოჩნდა პოტენციური მეწარმეებისთვის, რომ ემუშავათ საუკეთესო პროექტებზე, რამაც პოზიტიური ცვლილებების ახალი ტალღა შექმნა რეგიონებში [ინტერნეტ წყარო 2.].

საქართველოში ბევრი საგრანტო კონკურსი ცხადდება მცირე და საშუალო ბიზნესის განსავითარებლად სხვადასხვა საერთაშორისო ფონდის მხრიდან. ერთი სტატია ყველა ამ ინფორმაციას ფაქტობრივად ვერ მოიცავდა, თუმცა ჩვენი მიზანი გახლდათ  საერთო სურათის წარმოჩენა საქართველოში, დანარჩენს კი თავად მკითხველს მივანდობთ. 

დასკვნა

საქართველოში მცირე და საშუალო მეწარმეობის გასავითარებლად მნიშვნელოვანი პროგრამები ხორციელდება. პოტენციური ბენეფიციარებისთვის, რომლებიც სარგებლობენ იმ სიკეთეებით, რასაც მეწარმეობის ხელშეწყობა ჰქვია, გარდამქმნელი მექანიზმის როლი ითამაშა, დადებითმა ცვლილებებმა კი ქვეყანაზე პოზიტიური გავლენა იქონია, რადგან შექმნილმა პროდუქტებმა და სერვისებმა საკუთარი სიტყვა თქვა როგორც ქართულ სამომხმარებლო ბაზარზე, ისე ექსპორტის მიმართულებით. ქვეყნის სწორი პოლიტიკა და ევროინტეგრაცია კიდევ უფრო დააჩქარებს გრანტების გაცემას სხვადასხვა მიმართულებით, რაც ხელს შეუწყობს საქართველოს სხვადასხვა რეგიონის თანმიმდევრულ და სწორ განვითარებას.  ამ ყველაფრის პარალელურად ბანკების პოლიტიკა, ხელი შეუწყონ მეწარმეებს თანადაფინანსების  დაბალპრო­ცენ­ტიანი თანხების  უზრუნველყოფით,  დაეხმარება თითოეული იურიდიულ პირს კიდევ უფრო უკეთ მართონ თავიანთი კაპიტალი და მოახდინონ სწორი ინვესტირება საქმიანობის გასავითარებლად, რაც ძლიერი ეკონომიკის შექმნის ერთ-ერთი მთავარი პირობაა. 

გამოყენებული ლიტერატურა

1. https://publika.ge/article/bankebis-rekorduli-mogeba-sayvelpurod/
2. https://ideabank.cenn.org/